حیوانات دوازده گانه گاهشمار چینی؛ نماد «سه خرگوش» و تأثیر فرهنگ چین در تاریخ ایران از طریق جاده ابریشم

بر اساس گاهشمار چینی، روز ۲۲ ژانویه آغاز سال خرگوش در چین خواهد بود. در این گاهشمار، خرگوش چهارمین حیوان نماد سال از یک چرخه دوازده ساله است.

این مورخ و کارشناس مسائل بین‌الملل دانشگاه بین‌المللی مذاهب اسلامی ایران گفت: سال جدید ایران که آغاز آن برابر با ۲۱ مارس است، مانند چین، سال خرگوش نامیده می‌شود.

صالحی افزود: شایان ذکر است که در یک فرایند تاریخی، مفهوم استفاده از حیوانات به عنوان نماد هر سال از چین و شرق آسیا وارد فرهنگ ایران شده است.

«ایرانی‌ها در گاهشمار خود که هر سال با یک عدد ترتیبی نامگذاری می شود و مبدا آن نیز هجری شمسی است، همچنین می‌گویند که نماد هر سال چه حیوانی است.»

به باور صالحی تأثیرات فرهنگی چین بر ایران را در نماد سه خرگوش کشف شده بر روی آثار تاریخی مختلف نیز منعکس شده است.

این نقش دایره‌ای شناخته شده، در نقاشی‌ها و تصاویر حک شده روی سکه‌ها، سینی‌ها و اشیاء فلزی و یا نقاشی روی ظروف گلی و کاشی‌ها دیده می‌شود و تاکنون نمونه‌های گوناگونی از آن در بسیاری از نقاط جهان از جمله شرق آسیا و خاورمیانه یافت شده است. این سینی ایرانی مربوط به قرون وسطی نیز چنین نمادی دارد.

به گفته صالحی حکاکی‌های سه خرگوش موجود در ایران کاملاً مطابق با نمونه‌های باستانی کشف شده در چین هستند و به خوبی تأثیر فرهنگ چین بر فرهنگ ایران در دوره ایلخانان (1256-1353) را نشان می‌دهند.

صالحی گفت: تصور بر این است که نقوش خرگوش موجود بر تعدادی از مصنوعات و سکه های فلزی یافته شده از آن دوران در ایران، توسط هنرمندان و نقاشان چینی به ایران آورده شده است.

او همچنین با اشاره به دیگر اشیای یافته شده در ایران که نقوش خرگوش دارند نیز گفت که دو سکه بسیار جالب با این نقش را در مجموعه شخصی خودش دارد.

از نظر صالحی با توجه به تجزیه و تحلیل نقوش این سکه‌ها و قاب دور این خرگوش‌ها می‌توان حدس زد که قدمت این آثار به دوران ایلخانان برمی گردد. همچنین در فرهنگ ایرانی، خرگوش در بسیاری از داستان‌های باستانی، مذهبی و اساطیری ایرانی حضور دارد.

نقشواره سه خرگوش در غار ۴۰۷ از غارهای هزاربودای موگائو، دون هوانگ، استان گان سو، شمال غربی چین (این تصویر توسط فرهنگستان دون هوانگ در اختیار خبرگزاری شین هوا قرار گرفته است)

از جمله ویژگی‌های بارز نقوش سه خرگوش در تمام آثاری که تاکنون در ایران به دست آمده این است که خرگوش‌ها در مرکز یک نقش گرد، در حال تعقیب دایره‌وار یکدیگر هستند که می‌تواند نمادی از تداوم چرخه زندگی، باروری و مرگ باشد.

صالحی در آخر صحبت‌های خود افزود: از منظر نشانه‌شناسی و اسطوره‌شناسی نیز خرگوش نماد باروری، رهایی، چابکی، زیرکی و اجتماعی بودن است.